Í 2. mgr. 103. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála er mælt fyrir um að aðalmeðferð í einkamáli hefjist með því að dómari gefi stefnanda kost á að gera stuttlega grein fyrir málinu og að því búnu á stefndi færi á að gera stuttar athugasemdir við lýsingu stefnanda. Að þessu loknu skuli teknar skýrslur af aðilum og vitnum og gengið á vettvang ef því er að skipta. Loks – að loknum skýrslutökum – fari fram munnlegur flutningur máls. Sambærilegt ákvæði er sumpart að finna í 2. mgr. 166. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála þar sem fram kemur að aðalmeðferð í sakamáli skuli hefjast með því að ákærandi geri stuttlega grein fyrir ákæru og hvaða gögnum hún sé studd en síðan gefist ákærða kostur á að gera stuttar athugasemdir af sinni hálfu.

Það sem nú hefur verið rakið er kallað forflutningur og verður sjónum hér beint að einkamálum. Við forflutning ætti með réttu að gefast færi á að lýsa því sem um er deilt í máli hvað varðar málsatvik og beitingu réttarreglna. Á hinn bóginn gætir þessa lítt í framkvæmd. Þannig gefa dómendur oft ekki færi á forflutningi eða, og jafnvel þótt dómarar gefi á þessu kost, að lögmenn bregðist á þann hátt við að telja ekki þörf á forflutningi.

Hér kann að vera rétt að gera breytingu á og auka veg forflutnings. Kynni slíkt að vera til þess fallið að gera meðferð máls við aðalmeðferð markvissari og auka á skýrleika þess sem um er fjallað í dómsmáli því sem til úrlausnar er. Forflutningur er af sama meiði og sú skylda sem hvílir á lögmönnum við gerð málsgagna fyrir æðri dómi um að hafa þar inni það sem kallað er „Málið í hnotskurn“. Þannig skulu slík málsgögn innihalda m.a. hlutlæga greiningu málsins og lýsingu ágreiningsefna. Er tekið fram að hún skuli vera stutt og svo glögg sem verða má.

Margt í íslenskri réttarframkvæmd sækir fyrirmynd til Norðurlanda og þá einkum Danmerkur. Þar hefur forflutningur sérstakt vægi, kallað skal forelæggelse upp á dönsku. Hefjast þar réttarhöld í héraði, og oftast nær einnig fyrir æðri dómi, á forflutningi og er það sérstakt metnaðarmál lögmanna að tilgreina fyrir dómi ágreiningsefnin með eins skýrum hætti og unnt er. Lögmaður stefnanda forflytur fyrstur og leggur hann sérstaka rækt við að forflutningurinn sé það glöggur og hlutlægur að lögmaður stefnda þurfi ekki að andmæla því sem þar greinir.

Í forflutningnum er farið yfir það stuttlega hvað ætla má að dómari þurfi úr að leysa í málinu, hvort sem er staðreyndalega eða lögfræðilega. Reyndar er gengið skrefinu lengra og ætlast til að vísað sé stuttlega til allra helstu gagna málsins, að því marki sem þau skipta máli, og/eða þess sem ætlunin er að vitni kunni að bera um. Í flóknari málum er ætlast til að lögmenn útbúi í sameiningu hliðsjónarskjal sem kunni m.a. að innihalda tímalínu málsins þar sem helstu atvik eru tilgreind – að því marki sem ágreiningslaust er. Sé ágreiningur uppi þar um sé það jafnframt tilgreint. Það sem hér skiptir mestu er samstarf lögmanna varðandi forflutninginn og innihald hans.

Að forflutningi frágengnum fara fram skýrslutökur – með sama hætti og hér – og loks málflutningur. Það er við málflutninginn – eftir skýrslutökur – sem samstarfinu lýkur ef svo má segja – en þar færa lögmenn hvor um sig fram röksemdir fyrir málstað síns umbjóðanda. Hið síðastnefnda er með sambærilegum hætti og hér á landi.

Að gera þá breytingu á réttarframkvæmd hér á landi að skipta aðalmeðferð raunverulega upp í forflutning, (vettvangsgöngu þar sem við á), skýrslutökur, og loks málflutning, getur styrkt meðferð einkamála, og gert hana gleggri og markvissari. Þannig kynni aukin áhersla á forflutning og samstarf lögmanna þar að draga úr óþarfa skýrslutökum fyrir dómi enda liggur þá ljósara fyrir en ella um hvað ágreiningur í málinu raunverulega er.

Ekki er þörf á sérstakri lagabreytingu til að auka vægi forflutnings hér á landi. Lagaákvæðið er til staðar líkt og áður greinir. Eina sem þarf að gera er að breyta réttarframkvæmdinni með samráði lögmanna við dómendur. Til álita kemur – sé áhugi á þessu – að Lögmannafélag Íslands hafi hér forgöngu um. 

Arnar Þór Stefánsson, lögmaður hjá Lex lögmannsstofu