Hinn 19 mars sl. var haldin ráðstefna í Hörpu á vegum Lagadeildar Háskólans í Reykjavík, Menningar-, nýsköpunar- og háskólaráðuneytisins og Bentt þar sem sérfræðingar úr ólíkum greinum komu saman til að ræða um áhrif gervigreindar á lög og lögfræði. Á meðal gesta voru lögmenn, starfsmenn ríkisstofnana, dómarar og aðilar úr fjármálageiranum en ráðstefnunni var stýrt af Berglindi Einarsdóttur, stofnanda og eiganda Bentt. Varpaði ráðstefnan ljósi á mikilvægi þess að þróa regluverk og móta stefnu sem tekur mið af hraðri þróun gervigreindar og þeim áskorunum sem henni fylgja.

Regluverk ESB og áskoranir

Lára Herborg Ólafsdóttir, lögmaður hjá LEX lögmannsstofu og aðjúnkt við Laga-deild HR, fjallaði um regluverk ESB um gervigreind og fyrirséðar áskoranir. Reglugerðin, sem tók gildi í ágúst 2024, nær út fyrir Evrópusambandið svipað og persónuverndarreglugerð ESB en gert er ráð fyrir fullri innleiðingu innan aðildarlanda í ágúst 2026. Lára Herborg sagði reglugerðina setja ramma um gervigreindartækni þar sem kerfum sé skipt í fjóra flokka eftir áhættustigi: Bönnuð kerfi, hááhættukerfi, takmörkuð áhættukerfi og lítil áhættukerfi. Þá tekur reglu-gerðin til þjónustuveitenda, innleiðenda, innflutningsaðila og dreifingaraðila. Leiðbein-ingar framkvæmdastjórnar ESB, þar sem nánar er fjallað um þau kerfi sem falla undir gildissvið reglugerðarinnar, eru bæði ítarlegar og langar. Framkvæmdastjórnin hefur birt lista yfir líkön sem falla undir reglugerðina og eru viðurlög umfangsmikil.

Gervigreind og höfundaréttur

Næst tók til máls Hafliði K. Lárusson, lögmaður hjá BBA//Fjeldco og aðjúnkt við Lagadeild HR, en hann fjallaði um samspil gervigreindar og höfundaréttar. Núverandi höfundalög voru sett árið 1972 en hafa sætt miklum breytingum í formi „bútasaums“ síðan þá. Þó að gildissvið laganna væri vítt, og kvæði m.a. á um sæmdarrétt, næði hún ekki yfir verk sem sköpuð væru af gervigreind sem vekti upp spurningar um höfundarétt. Að mati Hafliða er þörf á nýjum lögum til að taka sérstaklega á gervigreindarsköpun þar sem að skilgreina þurfi höfundarétt í verkum sem gervigreind skapar ásamt tímalengd verndar.

Stefna Íslands um gervigreind

Næst fjallaði Helga Hauksdóttir, lögfræðingur hjá menningar-, nýsköpunar- og háskóla-ráðuneytinu, um stefnu Íslands um gervigreind sem var sett í apríl 2021. Stefnan byggir á þremur grunnstoðum: Gervigreind í allra þágu, samkeppnishæft atvinnulíf og menntun í takt við tímann. Nú er unnið að aðgerðaáætlun sem snertir á nýjum leiðum í opinberum kerfum og heilbrigðiskerfum framtíðarinnar. Í erindi Helgu kom fram að greining á efnahagslegum tækifærum og áhrifum á störf sýni að gervigreind muni hafa mikil áhrif á rúman helming starfa, og einhver áhrif á 75% starfa, og því væri lögð áhersla á að nýta hana til að auka skilvirkni og bæta þjónustu. Sérstaklega væri lögð áhersla á heilbrigðiskerfið þar sem gervigreind getur bætt starfsumhverfi, þjónustu og skilvirkni. Aftur á móti þurfi að greina þröskuldana í kerfinu og vinna að innleiðingu gervigreindar.

Samspil siðareglna og lagareglna

Í síðasta erindi fyrir kaffihlé fjallaði dr. Páll Rafnar Þorsteinsson, heimspekingur og kennari við HÍ, um mikilvægi siða- og laga-reglna í tengslum við gervigreind. Siðareglur byggja á sameiginlegum gildum og hefðum en hafa takmarkað eftirlitshlutverk á meðan lagareglur miða að því að framkalla tiltekna breytni og setja lágmarksviðmið. Þar sem siðareglur væru valkvæðar, með almenn viðmið og rými fyrir túlkun og framfylgni, væru slík viðmið oft valin eða aðlöguð að starfsháttum og markmiðum tæknifyrirtækja. Að mati Páls Rafnars sköpuðu siðareglur ekki einar og sér nægilegan hvata til að tryggja staðfasta ábyrgð í notkun gervigreindar. Þær gætu engu að síður leikið mikilvægt hlutverk í stjórnsýslu tækninnar. Samspil siðfræði og lögfræði væri sérstaklega mikilvægt í þessu tilliti enda væri siðferðilegur grundvöllur löggjafar á þessu sviði lykilatriði.

Gervigreindareglugerð ESB

Eftir kaffihlé fjölluðu dr. Timo Minssen og dr. Hannah Louise Smith frá Kaupmannahafnarháskóla um gervigreindarreglugerð ESB og viku sérstaklega að áhættu sem tengist notkun gervigreindar og hefur áhrif á grund-vallarréttindi. Þau líktu reglugerðinni við persónuverndarreglugerð ESB að því er varðar uppbyggingu en reglugerðin tæki aftur á móti á einstökum áhættum gervigreindar í gagnavinnslu. Dr. Timo Minssen fjallaði jafnframt um „vefskröpun“ og „gagnaskröpun“ sem eru aðferðir til að safna gögnum af vefsíðum til að þjálfa gervigreind, oft án leyfis. Hann nefndi dæmi um gervigreindarlausnina Clearview sem notaði myndir án samþykkis og væri til merkis um hversu mikil hætta getur skapast við slíka notkun. Hann benti einnig á að ítalska persónuverndarstofnunin hefði lokað tímabundið á ChatGPT vegna skorts á lagalegum grundvelli. Áhyggjur tengdust einkum áreiðanleika og dreifingu rangra upplýsinga.

Á öld gervigreindar

Dr. Katie Nolan frá Lagadeild Technological University Dublin fjallaði því næst um mikilvægi sveigjanleika og aðlögunarhæfni laga til að bregðast við tæknibreytingum. Lög dagsins í dag muni móta þann hóp sem komi helst til með að nýta sér gervigreind í framtíðinni og að mikilvægt væri að tryggja að lög stuðluðu að nýsköpun á sama tíma og þau vernduðu réttindi einstaklinga og mikilvæga hagsmuni samfélagsins. Gervigreind væri í dag annað hvort talin orsök eða lausn á mörgum vandamálum í samfélaginu og því væri mikilvægt að skoða hvernig lög geti hjálpað okkur að sigla á milli þessara tveggja póla.

Alþjóðlegar afleiðingar og stefnumótun

Loks fjallaði Taner Kuru, doktorsnemi við Tilburg háskóla, um vinnslu opinberra persónuupplýsinga á internetinu og áhrif hennar á persónuvernd og siðferði. Þrátt fyrir áskoranirnar býður vinnsla opinberra persónuupplýsinga einnig upp á mikla möguleika til nýsköpunar. Með því að nota stór gagnasöfn til að þjálfa gervigreindarlíkön, og stór tungumálalíkön, sé hægt að þróa nýjar og spennandi lausnir sem geta haft jákvæð áhrif á samfélagið. Þetta feli í sér bætta þjónustu, aukna skilvirkni og ný tækifæri fyrir fyrirtæki og einstaklinga. Gervigreindarreglugerðin krefjist þó töluverðra fjárfestinga í menntun, eftirliti og lögfræðiþekkingu.

Áskoranir stjórnvalda

Ráðstefnunni lauk með ávarpi Loga Einarssonar, menningar-, nýsköpunar- og háskólaráðherra, þar sem hann hvatti til ábyrgðarfullrar stefnumótunar og víðtækrar samvinnu á öllum sviðum samfélagsins. Ríkisstjórnin hafi viðurkennt mikilvægi gervigreindar og væri skuldbundin til að taka áþreifanleg skref til að samþætta hana í ýmsum geirum. Hins vegar fylgdu hraðri þróun gervigreindar einnig fjölmargar siðferðilegar og lagalegar áskoranir, svo sem í persónuvernd, gagnaöryggi og siðferðilegri notkun gervigreindar. Logi sagði ríkisstjórnina vera meðvitaða um þessar áskoranir og ynni að því að uppfæra stefnu sína um gervigreind til að halda í við tækniframfarir. Að tryggja ábyrga og siðferðilega notkun gervigreindar væri lykilatriði til að viðhalda trausti almennings og vernda réttindi einstaklinga.

Texti: Kristín Jóna Þorsteinsdóttir og Peter Dalmey | Myndir: Kristinn Magnússon, HR