Lögfræðin er lifandi fræðigrein þar sem síbreytilegt regluverk og framkvæmd hefur bein áhrif á störf lögmanna. Þannig þurfa lögmenn að fylgjast vel með þróuninni til að geta sinnt störfum sínum af heilindum og með fullnægjandi hætti.
Er gildandi skylda til endurmenntunar?
Í lögum um lögmenn er ekki að finna skyldu til endurmenntunar, en í 40. gr. a. siðareglna lögmanna kemur fram að lögmanni sé skylt að viðhalda fræðilegri þekkingu og faglegri hæfni, eftir atvikum með því að sækja sér endurmenntun, sem nauðsynleg sé til að rækja starfann.
Hér er ekki verið að skylda lögmenn til að sækja sér sérstaka endurmenntun, heldur einungis kveðið á um að þeir skuli viðhalda þekkingu og hæfni sinni. Það er hins vegar ekki útilokað að slík skylda verði lögð á lögmenn síðar en þá þyrfti að huga að ýmsum atriðum.
Hvað myndi teljast til endurmenntunar?
Við mat á þessu má til hliðsjónar líta til skyldu til endurmenntunar hjá öðrum sérfræðingum, til dæmis þeim sem hafa fengið útgefin verðbréfaréttindi. Þeim sem hafa öðlast slík réttindi er skylt að sækja reglulega endurmenntun sem tryggir að þeir viðhaldi fræðilegri þekkingu, faglegri hæfni og gildum. Samkvæmt reglugerð um verðbréfaréttindi telst þátttaka í faglegum námskeiðum, ráðstefnum og rafrænum námskeiðum til endurmenntunar, auk kennslustarfa og fyrirlestrahalds á háskólastigi á nánar tilgreindum sviðum. Slík endur-menntun skal að lágmarki svara til sex klukkustunda á hverju þriggja ára tímabili. Án þess að fara út í of mikil smáatriði, má velta því upp hvort tilganginum sé náð með því að skylda umrædda sérfræðinga einungis til sex klukkustunda endurmenntunar á þriggja ára fresti. Til samanburðar er slík skylda endurskoðenda að lágmarki 120 klukkustundir á hverju þriggja ára tímabili þar sem tilteknum klukkustundafjölda þarf að verja fyrir nánar tilgreind svið.
Hvað sem þessu líður er ljóst að ýmsar spurningar vakna við mat á því hvað gæti talist til endurmenntunar vegna lögmannsréttinda. Þannig má velta því upp hver tilgangurinn sé fyrir lögmann að sækja sér endurmenntun ef viðkomandi er fremsti sérfræðingur landsins í tilteknum málaflokki og hyggst eingöngu sinna þeim málum til frambúðar. Þá má rýna í hvort endurmenntunin eigi eingöngu að ná til tiltekinna réttarsviða eða atriða. Líklega yrði skyldan opin þannig að lögmennirnir sjálfir velji sér endurmenntun sem þeir telja viðeigandi, svo lengi sem það sé innan þess ramma sem yrði mótaður.
Ennfremur er ástæða til að kanna hvort að tiltekin lögmannsverkefni geti falið í sér endur-menntun, t.d. aðkoma að fordæmisgefandi máli eða þátttaka í gerð lagafrumvarpa, eða hvort öll lögmannsstörf séu í eðli sínu endurmenntun. Auk þess má spyrja hvort krafa um endurmenntun eigi að ná til allra lögmanna eða einungis þeirra sem t.d. hafa ekki haft virk réttindi í ákveðinn tíma. Loks er rétt að athuga hvort að hugmyndin um skyldu til endurmenntunar sé barn síns tíma þar sem lögmenn geta fengið margar nýjustu upplýsingar á sviði lögfræðinnar með aðstoð gervigreindar.
Þá þarf að skoða hvað endurmenntun þurfi að svara til margra klukkustunda. Ef einungis yrði gerð skylda upp á sex klukkustundir á þriggja ára fresti gætu lögmenn fullnægt kröfunni með því einu að mæta reglulega á Lagadaginn. Aftur á móti, ef skyldan yrði að lágmarki 120 klukkustundir á sama tímabili, yrði vandasamara að fullnægja kröfunni. Það samsvarar því að sinna endurmenntun að jafnaði í rúmlega þrjár klukkustundir á mánuði. Það gæti reynst erfitt fyrir marga, enda lögmannsstarfið tímafrek iðja.
Það er því ljóst að þessi skylda getur verið íþyngjandi, en þó væri hægt að ganga lengra. Þannig væri hægt að fara þá leið að gera kröfu um sérstakt próf til að viðhalda lögmannsréttindum. Fjallað var um sam-bærilegt próf vegna verðbréfaréttinda í frumvarpi sem varð að lögum nr. 115/2021, en þar var ákveðið að gera ekki slíka kröfu.
Hvers vegna er verið að skylda sérfræðinga til endurmenntunar?
Þó að endurmenntun þjóni eflaust hags-munum allra hagaðila má spyrja hvort markmiðið með skyldunni sé að vernda sérfræðinginn sjálfan, samfélagið eða skjólstæðinginn. Ólíklegt verður talið að hér sé verið að vernda sérfræðinginn sjálfan eða samfélagið. Hér er líklega verið að vernda skjólstæðinginn og stefna að því að hann fái faglega og góða ráðgjöf.
Þó að lögmenn sæki sér endurmenntun leiðir það ekki sjálfkrafa til þess að þeir sinni sínu starfi af meiri fagmennsku eða með betri árangri. Þeir bera eftir sem áður ríkar skyldur gagnvart skjólstæðingi sínum. Endurmenntun, þó ágæt sé, tryggir því ekki rétta niðurstöðu fyrir skjólstæðing.
Skjólstæðingar vilja að mál sín verði árangursrík og við val á lögmanni er líklegra að þeir líti til orðspors lögmanns frekar en að velta fyrir sér hvort viðkomandi lögmaður hafi lokið endurmenntun eða ekki.
Lokaorð
Þó að skylda til endurmenntunar geti verið jákvæð er borðliggjandi að ýmsar áskoranir eru til staðar. Slík skylda þarf að hafa skýrt afmarkað gildissvið með tilliti til hvað telst til endurmenntunar, hverjir þurfi að sinna endurmenntun og að hve miklu leyti.
Að mati undirritaðs er alls óvíst að slík skylda beri árangur þar sem líklegt er að markmið hennar missi marks, enda er ávinningur ekki tryggður. Skyldan samkvæmt siðareglum lögmanna ætti því að duga.
Samúel Gunnarsson, lögmaður hjá Rapyd Europe ehf.
